Δεκεμβριανά

Ονομασία που αναφέρεται σε εκτεταμένες ένοπλες συγκρούσεις ανάμεσα στις δυνάμεις του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ) και του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (ΕΛΑΣ) από τη μία πλευρά, που πρωταγωνίστησαν στην αντίσταση, και στις αντιεαμικές δυνάμεις από την άλλη, τις οποίες συνέδραμαν τμήματα του βρετανικού στρατού. Οι συγκρούσεις έλαβαν χώρα τον Δεκέμβριο του 1944 (από όπου και η ονομασία) και διήρκεσαν συνολικά 33 ημέρες. Μετά τον τερματισμό της γερμανικής κατοχής, η διαίρεση του μεταπολεμικού κόσμου σε ζώνες επιρροής και η κατάταξη της Ελλάδας στον δυτικό κόσμο, διέγραψαν τις κατευθύνσεις που θα έπρεπε να ακολουθήσει η πολιτική της χώρας. Στο πλαίσιο της διασφάλισης της ισορροπίας που προέκυψε από τις μεταπολεμικές διαπραγματεύσεις και με δεδομένη την πρόσδεση της Ελλάδας στη βρετανική πολιτική, υπό την ηγεσία του Γουίνστον Τσόρτσιλ, ο Βρετανός αντιστράτηγος Ρόναλντ Σκόμπι διορίστηκε από την κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου διοικητής των εν Ελλάδι βρετανικών και ελληνικών δυνάμεων, με την αποδοχή του ΕΑΜ και του κομουνιστικού κόμματος που συμμετείχαν στην κυβέρνηση. Στο σημείο αυτό εντοπίζεται από πολλούς η πολιτική ανωριμότητα της ηγεσίας της αριστεράς, που δεν κατόρθωσε να διαχειριστεί τη μεγάλη απήχηση που είχε στον λαό στη διάρκεια της περιόδου της Αντίστασης και παγιδεύτηκε στις επιδιώξεις της βρετανικής διπλωματίας. Μπροστά σε αυτά τα δεδομένα το επόμενο βήμα για την κυβέρνηση ήταν ο αφοπλισμός των αντιστασιακών οργανώσεων. Ήδη από τον Αύγουστο του 1944 ο Γεώργιος Παπανδρέου συζήτησε προσωπικά το θέμα με τον ίδιο τον Τσόρτσιλ και όρισε, έπειτα από συνεννόηση με τον Σκόμπι, την 30ή Νοεμβρίου ως ημερομηνία παράδοσης του οπλισμού. Το γεγονός θεωρήθηκε από την αριστερά ως προσπάθεια περιθωριοποίησης των δυνάμεών της, που πρωταγωνίστησαν στην Αντίσταση, από την εξουσία και οδήγησε στην παραίτηση του πολιτικού της σκέλους από την κυβέρνηση και στην άρνηση του στρατιωτικού σκέλους να παραδώσει τον οπλισμό. Η κεντρική επιτροπή του ΕΑΜ αποφάσισε την πραγματοποίηση διαδήλωσης στις 3 Δεκεμβρίου, η οποία κατεστάλη αιματηρά από τα τάγματα ασφαλείας, μέρος του ελληνικού αλλά και του αγγλικού στρατού. Στο διάστημα του επόμενου μήνα οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν και επεκτάθηκαν σε ολόκληρη την Αθήνα και τον Πειραιά. Τα γεγονότα οδήγησαν σε παραίτηση της κυβέρνησης του Γεωργίου Παπανδρέου. Η ανακωχή, που υπογράφηκε στις 11 Ιανουαρίου ανάμεσα στις βρετανικές δυνάμεις και στον ΕΛΑΣ, επέβαλε την παύση των εχθροπραξιών. Η πράξη αυτή επισφραγίστηκε με τη συνθήκη της Βάρκιζας (βλ. λ. Βάρκιζα), που προέβλεπε μεταξύ άλλων τον αφοπλισμό των αντιστασιακών οργανώσεων, τη χορήγηση αμνηστίας σε πολιτικούς κρατούμενους ή διωκόμενους καθώς και τη ρύθμιση του πολιτειακού ζητήματος με δημοψήφισμα. Ωστόσο, όπως μαρτυρεί η μετέπειτα ελληνική ιστορία, η συνθήκη οδήγησε σε μια επισφαλή ισορροπία, οι όροι της παραβιάστηκαν και τα Δ. καταγράφηκαν στην ιστορία ως η απαρχή του εμφυλίου πολέμου που έζησε η χώρα έως το 1949.